son kredi mercii ne demek?

Son Kredi Merci

Son kredi merci (İngilizce: Lender of Last Resort), finansal sistemde ortaya çıkan likidite sıkışıklığı veya kriz durumlarında, piyasaların işleyişini sürdürebilmesi ve finansal istikrarın sağlanması amacıyla, likidite sağlamakta güçlük çeken finansal kuruluşlara acil kredi imkanı sunan kurum veya kuruluştur. Genellikle merkez bankası bu görevi üstlenir.

Tarihçe

Son kredi merci kavramı, 19. yüzyılda İngiltere'de ortaya çıkmıştır. Özellikle Bagehot Yasası ile teorik temelleri atılan bu kavram, finansal krizlerin önlenmesinde ve yönetilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Walter Bagehot, 1873'te yayınlanan "Lombard Sokağı" adlı eserinde, merkez bankasının kriz zamanlarında yüksek faizle ve iyi teminat karşılığında borç vermesi gerektiğini savunmuştur.

Son Kredi Merci'nin Amaçları

Son kredi merci mekanizmasının temel amaçları şunlardır:

• Finansal İstikrarı Sağlamak: Likidite sıkıntısı çeken bankalara kredi vererek, bankaların iflasını önlemek ve finansal sistemin çökmesini engellemek.
• Sistemik Riski Azaltmak: Bir bankanın iflası, diğer bankaları da etkileyebilecek bir domino etkisine yol açabilir. Son kredi merci, bu tür sistemik riskleri azaltmayı hedefler.
• Piyasa Güvenini Korumak: Finansal piyasalarda güvenin sarsılması, ekonomik faaliyetlerin durmasına neden olabilir. Son kredi merci, piyasalara güven vererek, ekonomik aktiviteyi destekler.
• Ödeme Sisteminin İşleyişini Sağlamak: Bankalar arası ödeme sistemlerinin aksamadan işlemesi, ekonomik faaliyetlerin sürdürülebilirliği için önemlidir. Son kredi merci, bu sistemlerin işleyişini garanti altına alır.

Son Kredi Merci'nin Çalışma Prensipleri

Son kredi merci mekanizmasının etkin bir şekilde çalışabilmesi için bazı temel prensiplere uyulması gerekir:

• Hızlı ve Kararlı Hareket Etmek: Kriz anlarında hızlı ve kararlı bir şekilde müdahale etmek, panik ortamının yayılmasını engeller.
• Yüksek Faiz Uygulamak: Kredilerin suiistimal edilmesini önlemek ve normal piyasa koşullarında kredi kullanımını teşvik etmek için yüksek faiz uygulanmalıdır.
• İyi Teminat İstemek: Kredilerin geri ödenmesini garanti altına almak ve riskleri minimize etmek için yeterli teminat talep edilmelidir.
• Şeffaf Olmak: Yapılan işlemlerin ve kararların şeffaf bir şekilde açıklanması, piyasa güvenini artırır ve spekülasyonları önler.
• Ahlaki Tehlikeyi (Moral Hazard) Önlemek: Son kredi merci imkanının, bankaların riskli davranışlarını teşvik etmesini önlemek için dikkatli olunmalıdır. Bu durum ahlaki tehlike olarak adlandırılır.

Son Kredi Merci ve Merkez Bankası

Çoğu ülkede, son kredi merci görevi merkez bankaları tarafından yerine getirilir. Merkez bankaları, para politikası araçlarını kullanarak piyasaya likidite sağlayabilir ve kriz anlarında bankalara acil kredi imkanı sunabilir. Türkiye'de bu görev, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yürütülmektedir.

Son Kredi Merci'nin Eleştirisi

Son kredi merci mekanizması, bazı eleştirilere de maruz kalmaktadır. Bu eleştirilerin başında, ahlaki tehlike sorunu gelmektedir. Eleştirilere göre, son kredi merci imkanı, bankaların daha riskli davranışlarda bulunmasına ve dolayısıyla finansal sistemin daha kırılgan hale gelmesine neden olabilir. Ayrıca, bazı eleştirmenler, son kredi merci müdahalelerinin, piyasa disiplinini bozduğunu ve rekabeti engellediğini savunmaktadır. Bu nedenle, son kredi merci mekanizmasının dikkatli ve dengeli bir şekilde kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır.

Örnekler

• 2008 Küresel Finans Krizi: 2008 yılında yaşanan küresel finans krizinde, birçok merkez bankası, son kredi merci rolünü üstlenerek, finansal sisteme büyük miktarda likidite enjekte etmiştir. Bu müdahaleler, krizin daha da derinleşmesini engellemiştir.
• Avrupa Borç Krizi: Avrupa'da yaşanan borç krizi sırasında, Avrupa Merkez Bankası (ECB), üye ülkelerin bankalarına ve hükümetlerine kredi vererek, krizin yayılmasını önlemeye çalışmıştır.

Sonuç

Son kredi merci, finansal sistemin istikrarı için önemli bir araçtır. Ancak, bu mekanizmanın etkin bir şekilde çalışabilmesi ve olumsuz sonuçlara yol açmaması için dikkatli bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Merkez bankaları, bu görevi yerine getirirken, hem finansal istikrarı sağlamayı hem de ahlaki tehlikeyi önlemeyi amaçlamalıdır.